विश्वव्यापी नदर आनी प्रमाणां बांदपी नवी अभिव्यक्ती जाय…

२५व्या कोंकणी साहित्य संमेलन मंगळूर हांगा हेमा नायक हांचो उलो

उजवाड ब्युरो : मंगळूर हांगा ४ आनी ५ ह्या दिसा सुरु आशिल्ल्या २५व्या कोंकणी साहित्य संमेलनाच्या अध्यक्षीय भाशणांत नामणेची लेखिका हेमा नायक हाणीं लुईस रॉड्रीग्स हांच्या कोंकणी  कार्याचो केलो विशेश उल्लेख …

कारवारा पोटतिडकीन चळवळ चलोवपी शालेय शिक्षिका उषा राणे वा घाटमाथ्यार कोंकणी चळवळीचो एक खांबी तंबू उभारपी लुईस रॉड्रीग्स, असल्या कोंकणी वाठारांत वावर करपी हाडा– मांसाच्या संस्थांक तेंको दिवपाक आमी अजिबात उणें पडपाक जायना.

हेमा नायक हांचो उलो हांचे भाशण: एकविसाव्या शेंकड्याची पावकी हुपतना कांय प्रस्नांनी सभ्यताय, राष्ट्र, भुगोल, भास आनी अस्मितायेच्या प्रस्थापीत सिद्धांतांक आव्हान दिलां. कोविडाचे म्हामारीक लागून जागतीकीकरणांचे जाल्लें मनशाचें समाकलनूच पसऱ्यांच्या भोवऱ्यांत सापडलां. गरज आनी मागण्यां वयल्यान आयज नवीं भुगोलीक समिकरणां जल्मांक घातल्यांत. तशेंच राष्ट्रीय अस्मिताय आनी शिमांची नव्या रुपांत पुनर्बांधणी जावपाक लागल्या. देखून आमी उलयता ती भास आनी तातूंत निर्माण जाल्लें साहित्य हीं बदलतीं समीकरणां आत्मसात करपाक तयार आसात काय? हाचेर विचार जावप गरजेचो.

सगल्यांत आदीं खंयचोय विचार तगतलो जाल्यार ताका सर्वसमावेशकताय आसप गरजेची. फाटलीं पंचवीस वर्सां हो देश महिलांक आरक्षण दिवपाच्या विशयाचेर चर्चा करता. 50 टक्के वयर आशिल्ल्या महिलांचे लोकसंख्येंत 33 टक्के वांटो कसो दिवचो हाचेरूच गाडी अडल्या. आतां आरक्षणाच्या आदीं जनगणना आनी परिसीमनाचो मुद्दो हाडून घोड्यां मुखार गाडो दवरपाचो हो प्रकार. अखिल भारतीय कोंकणी परिशदेच्या अधिवेशनांचे अध्यक्ष आनी साहित्य संमेलनांचे अध्यक्ष हांच्या वळेरींचेर नदर मारली जाल्यार कोंकणी चळवळूय महिलांच्या सहभागाचेर उदासीन दिसून येता. मुळांत ही लजेची गजाल, कारण कोंकणी भास ही आधुनीक भास हें सिद्ध करपाकूच आमची अर्द्या वयर शक्ती खर्च जाली. दर वेळार जेन्ना कोंकणीक संख्येची, रगताची आनी घामाची गरज आशिल्ली तेन्ना बायलो सदांच मुखार आशिल्ल्यो. कोंकणी चळवळीच्या दर एका मोर्चाक बायलो फुडें आशिल्ल्यो. साहित्याच्या प्रवाहांत बायलांची संख्या लक्षणीय आशिल्ली. पूण फुडारपण आनी निर्णय प्रक्रियेंत सदांच चळवळीन बायलांक दुय्यम स्थान दिलें ह्या सत्याक चळवळ आडनदर करूंक शकना. राज्यसभेंत महिला आरक्षणाच्या विधेयकाचेर उलयतना खासदार प्रा. मनोज झा हाणीं ओमप्रकाश वाल्मीकी हांची कविता वाचून दाखयली.

चूल्हा मिट्टी का
मिट्टी तालाब की
तालाब ठाकुर का।
भूख रोटी की
रोटी बाजरे की
बाजरा खेत का
खेत ठाकुर का।
बैल ठाकुर का
हल ठाकुर का
हल की मूठ पर हथेली अपनी
फ़सल ठाकुर की।
कुआँ ठाकुर का
पानी ठाकुर का
खेत-खलिहान ठाकुर के
गली-मुहल्ले ठाकुर के
फिर अपना क्या?
गाँव?
शहर?
देश?

\आनी ताणीं उलयतना मुखार म्हणलें, आमचे भितरूय एक ‘ठाकूर’ आसा जो सतत सत्तेचे नेम थारायता. मुळांत अस्मितेचीं दर एक रूपां ‘स्त्री’ रूपी. ‘ती अस्मिता’, ‘ती भास’, ‘ती लिपी’, ‘ती कोंकणी माय’, ‘ती भारत माता’. आमचो समाज सोयिस्कर रितीन बायलांच्या प्रतिकांक पुजता आनी भजता. तिका आपले पद्दतीन नेम घालून दिता. पूण अधिकार दिवपाचो वेळ येता तेन्ना मात तांच्यांतलो ‘ठाकूर’ जितो जाता.

राश्ट्र, अस्मिताय आनी स्री प्रतिकां

खरें म्हणल्यार संस्कृतीक राष्ट्रवादाची व्याख्या सोडून आमी नागरी राष्ट्रवाद वेंगायलो. अत्याधुनीक पद्दतीचें संविधान स्विकारलें. जाती आनी जमातींचो विकास जावचो म्हण तांकां देशाच्या सामाजीक न्यायाचो वांटो केलो. पूण सगल्यांत दुख्खाची गजाल म्हणल्यार लैंगीक न्यायाक मात आमी सदांच दुय्यम स्थान दिलें. ‘भारत माता’ आनी ‘वंदे मातरम्’ ह्या प्रतिकांक घेवन आमी राष्ट्रीय चरित्र उबारलें, त्या देशांत बायलांच्या भागिदारीचो मुद्दो केन्नाच गंभीरतायेन घेतलो ना.
ह्या देशांत सगल्यांत गंभीरतायेन बायलांच्या सहभागाचेर जर कोणें विचार केला तर तो संविधानकार दोतोर बाबासायब आंबेडकारान. ‘खंयच्याय समाजाची प्रगती ही महिलांच्या विकासाच्या दर्जाचेर आदारीत आसूंक जाय’ ह्या तांच्या विधानाक असाधारण म्हत्व आसा. बाळंटेराची रजा, बायलांक वेगळें वेळापत्रक ह्यो सगल्यो देशाक आंबेडकारांच्यो देणी.
सगळ्या समाजीक आनी जातीय समीकरणांचो विचार कोंकणी चळवळीन केलो. पूण, ‘बायल’ हो नेम आनी तत्व म्हण केन्नाच स्विकारलें ना. खरेंनीशी पितृसत्ता ही दर एका मळार उक्तेपणान दिसता. धर्म, देश, जात हातूंत ती प्रमुख्यान वयर सरता. पूण, एक गजाल आमी विसरूंक फावना. आयज भारतांत जाल्ले ‘जी-20’ शिखर परिशदेंत एक आगळी घोशणा वयर सरली ती म्हणल्यार ‘वूमन लॅड डेव्हेलोपमेंट’. आनी 20 तल्या 19 दादले राष्ट्रप्रमुखांनी ती दिली हो विनोदाचो मुद्दो. पूण भाशेचो विकास हो सदांच ‘वूमन लॅड’. मनशाचे मुळावे भाशेक सतत आवय-भास कित्याक म्हणटात होच ताचो सगल्यांत व्हडलो पुरावो.
1971 वर्सा इंदिरा गांधीन भारताचें सैन्य घालून पाकिस्तानाचे दोन कुडके करून बांगला देश स्वतंत्र केलो. धार्मीक तत्वाचेर पाकिस्तानाची निर्मणी जाली. पूर्व पाकिस्तानांत भाशीक अस्मिताय धार्मीक कट्टरवादाक आव्हान दिताली. देखून मुक्ती बाहीनीच्या भाशीक चळवळीन इस्लामीक राश्ट्रवादाक जमीनदोस्त केलो.
बांगलादेशाच्या भाशीक चळवळीच्या उघडासांत 21 फेब्रुवारी दीस हो संयुक्त राष्ट्रांनी ‘आंतराष्ट्रीय आवय भास’ दीस म्हूण जाहीर केलो. एखादो भुरगो जल्माक येता तेन्ना तो सहज स्वर पयलीं शिकता. ‘आवो’, ‘आई’, ‘मा’ हे स्वर ताका सहज उच्चारपाक जातात. कुटुंबीक संस्थेत धुवेचो बाळंटेर आवयगेर जातालो देखून आवयच्या सोयऱ्यांक पडिल्लीं नांवांय सहज स्वरांची आसा ‘मामा’, ‘मामी’, ‘मावशी’.
मुळांत उल्तापलीतीचीं सगळींच रूपां ही स्री वादी आसा. ‘ती क्रांती’, ‘ती चळवळ’, ‘ती मुक्ती’. बांगला देशाक मुक्त करपी संस्थेचें नांवूच आशिल्लें ‘मुक्ती बाहीनी’. भारतान बांगलादेशाची केल्ली मुक्ती हाका दक्षीण आशियायी वाठारांतल्या भाशीक चळवळी मदीं भोव मोलाचें म्हत्व आसा. कारण भारताच्या सर्वधर्मी राष्ट्रवादाच्या चारित्र्याक फारकत घेत तयार जाल्लो संप्रदायीक राष्ट्रवाद उध्वस्त करपी ती घडणूक आशिल्ली. आनी सगळ्यांत म्हत्वाचें म्हणल्यार ती कारवाय भारताचें प्रतिनीधीत्व करपी एक बायल, इंदीरा गांधीन केल्ली.

लोकवेद हो प्राणवायु

मौखीक साहित्य आनी लोकवेद हो भाशेचो प्राणवायु. ह्या दोनूय प्रकारांत महिलांच्या वाट्याक असाधारण म्हत्व आसा. जागोर, फुगडी आनी धालो हे गोंयचे लोककला प्रकार सदांच हस्तक्षेपकारी थारल्यात. तातूंत आयिल्लीं प्रतिकां, कवनां हीं सतत तत्कालीन सामाजीक आनी राजकी परिस्थितीचेर भाश्य करपी थारल्यांत. ‘अरे संसार संसार’ ह्या बहीणाबाईच्या काव्याक जितलें म्हत्व आसा तितलेंच म्हत्व कोणें पयली ‘कितली म्हारगाय गे सायबिणी’ ही फुगडी आळयल्ली तिका आसूंक फावो. पूण, भाशेच्या तत्वाचेर राजकी विस्तार करपाचे प्रक्रियेंत मात समाजाची पितृसत्ता आड आयली. डाॅ. आंबेडकरान बरोवन दवरलां ‘हक्क याचनेने नाही तर संघर्शाने मिळवले जातात’. कारण आंबेडकार हो अन्यायकारी वेवस्था फोडून वयर सरिल्लो दृश्टो फुडारी आशिल्लो. म्हाका खूब खोस भोगता कोंकणी चळवळींतली नवी पिळगी आमच्यो चुको आनी कुड्डो भावार्थ फोडून ह्या समाजाच्या बंधनां कडें संघर्श करतात. ज्या तरणाट्या चलयांनी पारंपारीक फुगडेक नवो आयाम दिलो तांच्यांतलें सनीला साळगांवकार हें विद्यार्थी दशेंतलें भुरगें ग्रामपंचायतीची वेंचणूक लडयता आनी विक्रमी मतांनी पंच म्हण वेंचून येता.
स्वातंत्र्य चळवळींत ‘एक देश, एक संविधान’ हें आमच्या एकचाराचें प्रतिक आशिल्लें. ‘एक संविधान’ जें प्रतिक आशिल्लें आमच्या भितरल्या संस्कृतीक आनी भाशीक विवीधतेचें. ‘राष्ट्र’ संस्था ही येवरोपी बांदावळीचो सिद्धांत. येवरोपांत ‘एक भास – एक देश’, ‘एक संस्कृती – एक देश’ ही संकल्पना प्रचलीत आशिल्ली. पूण ‘विवीधतेंत एकता’(unity in diversity) हो भारतीय स्वातंत्र्य चळवळींत दिल्लो बोध येवरोपी राष्ट्र- संस्थेक विघटीत करपी आशिल्लो. म्हणून ‘विवीधतेंत एकता’ हो बोध वसाहतवादांतल्यान नव्यान वयर सरपी देशांचो आदर्श जालो. पूण, आयज एक देश आनी सगळेंच एक करून नव्यान संस्कृतीक राष्ट्रवादाची रूपरेशा बदलपाचो यत्न चल्ला. ‘एक देश’, ‘एक कर’ आनी करतां करतां ‘एक भास’ लादपाचो हो यत्न आसा.

भाशावार प्रांत रचना आनी सद्यस्थिती

मुळांत भास हो राजकी अस्मितेचो मुळभूत घटक आसतलो हो सिद्धांत भारतान सोविएत संघाकडल्यान घेतलो. आयज युक्रेन- रशिया झुंजाचे फाटभूंयेचेर भारतान भाशिक अस्मितेचो सिद्धांत समजून घेवप भोव मोलाचो. रशियेंत साम्यवादी क्रांती जाली तेन्ना केंद्रीय आशियायी प्रांतांक साम्यवादी संघांत कशे आस्पावीत करप हाचेर विचार जावपाक लागलो. हे भाग इस्लामी संस्कृती आनी संस्थानांचे. थंय सांप्रदायीक अस्मिता वाडच्यो न्हय, देखून भाशीक तत्वाचेर नवी आधुनीक सभ्यताय तयार जावची ह्या हावेसांत त्या भाशांचो विकास सोवियेत संघान केलो. आयज जरीय इस्लामीक आकांतवादान पश्चीमी आशियेंत विळखो घाला, जाल्यार काझाकीस्थान, तुर्कमेनीस्थान, किर्कीस्थान, उझबेकीस्थान आनी ताजीकीस्तान हे देश शांत आसात. कारण थंय सोवियेत संघान तांची भास विकसीत करून नवीन राज्य संस्था उभारली. जर भाशेच्या बदला थंय धार्मीक अस्मिताय वाडयल्ली जाल्यार आयचें राजकारण आनीक अस्थीर जावपाचें.
भारताच्या भाशावार प्रांत रचनेचें हें म्हत्वाचें बीज. भारत सरकारान आठवे वळेरेची रचना करतना भाशांच्या अधुनिकीकरणांचेर भर दिलो. ताचें म्हत्वाचें कारण म्हणल्यार भास हें तत्व जात आनी धर्मांक विरगळायता आनी लोकांक एकठांय हाडटा. संविधानाची आठवी वळेरी ही भारतीय राष्ट्रनिर्माणाचें म्हत्वाचें आंग. गोंय हो ते वेळेरेंतलो निमणो प्रयोग.

काळा प्रमाण विचार जाय

आयच्या काळांत राष्ट्रनिर्माण ही प्रक्रीया पुराय जाल्या. आयज भाशावार प्रांत रचनेचो काळ सोंपला. गोंय हें भारतांतलें निमाणे राज्य जाका भाशेच्या आदाराचेर घटकराज्याचो दर्जो प्राप्त जालो. गोंया उपरांत ज्या राज्यांक घटक राज्याचो दर्जो मेळ्ळो वा जीं प्रकरणां प्रलंबीत आसात थंय भास सिद्धांत बुनियाद म्हण फाटीं पडल्या आनी नवी राजकी, प्रशासकी आनी आर्थीक गरजो अस्मितेचे सिद्धांत बांदपाक लागल्यात. आमच्या मुखार आव्हान आसा ह्या बदलां भितर कोंकणी मनशाचें अस्तित्व सोदपाचें आनी आमचो संघर्श जाणा जावन घेवपाचो. विचार काळा प्रमाण बदलपाक जाय. देखून मार्क्सवादाच्या आकलनांत हाका Concrete analysis of concrete situations म्हणटात. खरेल्या समीकरणांचें वास्तववादी विश्लेशण. आमी भाशावार प्रांत रचनेतल्या आवांठांत साबार संस्था उब्यो केल्यो. गोंयांत आनी गोंया भायर. कांय मोखी आमी गांठल्यो तर कांय मोखी सादपाक आमचें बळ उणें पडलें. पूण बदलते प्रवाह जाणून आनी त्या संस्थांवतीन नवी प्रमाणां प्रस्थापीत करपाक फाटीं पडत आसात.
आयज मेरेन भाशेक संविधान संरक्षण दितालें. राज्याची वेवस्था घटमूठ आशिल्ली. उत्पादनाचीं साधनां वेवस्थे लागीं आशिल्लीं. देखून त्या तजवीजांची अंमलबजावणी जाताली. काळांतरान वेवस्था आयज भोवशीक जिणेंत आपलें आंग काडून घेता. वेवस्थेचो हस्तक्षेप उणो पडत आसा. Maximum Governance, Mininum Government असल्या उदारमतवादी घोशणांचेर सरकारां सत्तेंत येवपाक लागल्यांत. कोणांक आवडूं वा ना आवडूं आयज बाजारवादी वेवस्था देशाचीं सरकारां चलयता. ह्या जागतीकीकरणाच्या आवाठांत जो सशक्त आसा तोच तग मारतलो. आनी जाच्या भितर क्षमता आसा तोच तिगतलो. ह्या बदलत्या समीकरणां भितर कोंकणीची हस्तक्षेपकारी ताकद आमकां वाडोवंक जाय आनी आशिल्ल्या संसाधानाचें योग्य नियोजन आमकां करपाक जाय.

कोंकणी परिशदेची संकल्पना

1939 वर्सा म्हणजे महात्मा गांधीन ‘चले जाव’ चळवळीचो नारो दिवच्या 3 वर्सां आदी एक दूरदृश्टी आशिल्लो कारवार वाठारांतलो कोंकणी मोगी माधव मंजुनाथ शानभाग हांणी अखिल भारतीय कोंकणी परिशदेची संकल्पना मांडली आनी ती वास्तवांत हाडली. परिशदेच्या तेन्नाच्या फुडाऱ्यांक खबर आशिल्लें, देशाक स्वातंत्र्य मेळटलें तेन्ना कोंकणी मनशाचे मुद्दे त्या प्रवाहांत आडनदरेक वचपाक फावना. ताची बुनियाद घट्ट दवरून आमच्या अस्तित्वाचेर आयिल्लें दर एक सावट आमी संघर्शान पयस केलें. ताच्या म्हालवजार जनमत कौल जिकलो, कोंकणी राजभास जाली, घटकराज्य मेळ्ळें, आठव्या परिशिश्टांत कोंकणीचो आस्पाव जालो आनी तिका साहित्य अकादेमीची मान्यताय मेळ्ळी. मुखावयल्या काळाचें आकलन करपाक राजकीय जाणीव आनी उद्दीश्टां नदरेंत दवरप भोव मोलाचीं आसात. कोंकणी ही साम्राज्यावादी राज्याची भास नाशिल्ली. भारता सारक्या विशाल देशांत सतत इतिहासाचो वापर आपलें अस्तित्व सिद्ध करपाक जाला. पूण कोंकणीचें वास्तव हे सतत विस्तापीत चारित्र्याचें (displaced Character) आशिल्लें. देखून आमकां आमचे भाशेक राश्ट्रीय प्रवाहांत आस्तापीक करपाची आशिल्ली. आनी कोंकणी जनांच्या साबार पिळग्यांची शक्त कोंकणीक भास म्हण सिद्ध करपाक गेली. गोंयांत ‘अभिजन विरोधांत बहुजन’ तर गोंया भायर ‘अल्पसंख्यांक आनी भोवसंख्यांक’ ह्या वादान कोंकणी भाशेक सतत संघर्श करीत रावचो पडलो. तरीय कोंकणी भाशेन केल्ली साहित्यीक आनी शिक्षणीक प्रगती दोळे दिपकावपी आसा.
एका नव्या काळाच्या हुमऱ्यार आमी उबीं आसात जंय साबार प्रस्तापीत सिद्धांतांची व्याख्या बदलत आसा. प्रचंड आव्हानाच्या भोवऱ्याचे तडेर उबे आसतना आमकां वास्तव तपासून मुखा वयल्या काळाचें आकलन करचें पडटलें. जें आव्हान 1939 वर्सा कारवारचे भाशा अभिमानी माधव मंजुनाथ शानभाग हे व्यक्तीन केल्लें.

कोंकणी चळवळ आनी course correction

आठव्या परिशिश्टाची निर्मणी भारतीय भाशांचो आधुनीक विकास करपा खातीर जाली. कोंकणी ते वळेरेंत आस्पावीत जावची म्हण आमी संघर्श केलो. पूण, ताका धरून भाशेचीं आधुनीक साधन सुविधा बांदपाचो वेग उणो आशिल्लो.
कोंकणी साहित्याची मोलावणी राष्ट्रीय पातळेचेर जावपाक कांय प्रमाणां, म्हणल्यार norms लागतात. साहित्याचो अणकार हेर भासांनी जावपाक जाय. साहित्याचो कस विवीध ज्ञान शाखांतल्यान जावपाक जाय. ते खातीर आजून आमचे लागीं सहित्य समीक्षा समर्पीत जागतीक वळेरेची शोध पत्रिका ना. अणकार कोश करपाक ज्यो संस्था आनी संसाधनां तयार करूंक जाय, तीं आमचे लागीं नात. आकाशवाणी, प्रसार भारतींत केन्द्रीय म्हायती सेवा आसात. तीं रिक्त पदां भरपा खातीर आमचे भितर जागृताय ना.
कोंकणी चळवळ ही लोकसंघर्शाची चळवळ. कोंकणी गोंयची राजभास जावची, गोंय घटकराज्य जावचें आनी ती संविधानाच्या आठव्या परिशिश्टांत पावची ह्या त्रि- सुत्री मागण्यांक लागून आमी आंदोलन केलें. जरीय हें आंदोलन 555 दीस चल्लें जाल्यार ताची मुळां गोंय मुक्ती, ओपीनीयन पोलाच्या चळवळींत आशिल्लीं. आमच्या आंदोलनांक लागून गोंयाक घटक राज्याचो दर्जो प्राप्त जालो आनी कोंकणी गोंयची राजभास जाली. 30 लोकप्रतिनिधीची विधानसभा 40 ची जाली. पूण, एक गजाल आमी मान्य करूंक जाय आमचे चळवळीक जी राजकी जाण जाय आशिल्ली ती आमच्यांत नाशिल्ली. आमी हीं जैतां फाटीर मारून हाडलीं खरीं, पूण राजपाट राजकारण्यांच्या सुवादीन केलो. राज्याच्या नीती धोरणांचेर कोंकणी चळवळीचो वचक उरलो ना. राजकारण्यांक गोंयच्या जमनीच्या विकासाचें पडिल्लें. जमनीर रावपी मनशांचे जिणेचें सोयर सुतक नाशिल्लें. रांपणकार, आदिवासी, शेतकार, कामगार हाणीं कोंकणी चळवळीक पुराय फाटबळ दिलें. उपरांत, कोंकणी चळवळीन जी बांधिलकी त्या वर्गांच्या प्रस्नांकडे दाखोवपाक जाय आशिल्ली थंय चळवळ आनी आमचें साहित्य कमी पडलां.
पुरस्कार, संमेलनां, महोत्सव, कवी संधी ह्या मर्यादीत वर्तुळांत आमची साहित्य निर्मिती उरूंक फावना. जर श्रमजीवी लोकांक आपली जीण त्या साहित्यांत दिसना जाल्यार त्या साहित्याची व्यापक मोलावणी जावप कठीण. चळवळींतलो राजकीय समजीकायेचो उणाव कांय धूर्त राजकारण्यांनी वळखलो. केन्ना लीपी, तर केन्ना शिक्षणीक माध्यम भास, कोंकणी चळवळी भीतर फुट घालपाचें ‘विज्ञाननीश्ट इंजिनीयरींग’ ताणीं केलें. चळवळ ताका बळी पडत केली आनी राज्याचे निर्णय प्रक्रियेंत आशिल्ली आमची थोडीशी शक्ती आनीक आवळत गेली.
‘आमी आशिल्ले म्हूण कोंकणी राजभास जाली’, हीं उतरां तर तरणाट्यांचें खच्चीकरण करपाक म्हालगड्यांनी ‘बॅरर चॅक’ म्हण वापरलो. चळवळ ही एकआंगी आसना, तिका विवीध प्रवाह आसतात पूण खंयचेय चळवळीचीं अनेक शक्ती केंन्द्रां आसूंक फावना. देखीक, जो एकवट पॅलेस्टीन अरब चळवळींत आशिल्लो तातूंत फूट पडून आयज पूराय पॅलेस्टीनाचोच मुद्दोच घुस्पला. मुक्ती उपरांत सगळ्यांत म्हत्वाची भाशीक चळवळ म्हण्टा ती आंध्रांतली तेलगू प्रांताची चळवळ. हे चळवळींत थंयचो पुराय आदिवासी, शेतकार आनी कामगार वर्ग उफाळून वयर सरिल्लो. इतिहास गवाय आसा भारतांतल्या भाशीक चळवळींतल्या वादांक सांप्रदायीक शक्ती फुसलायता. उपरांत त्या चळवळीचें रूपांतर कंपुवादांत म्हळ्यार Sectarianism’ त जाता. वेळ सरूंक ना, कोंकणी चळवळ आजून ह्या रोगाच्या पूराय भकीक पडूंक ना.
आयज मोठ्या प्रमाणांत आनी पुराय शक्तीनीशीं ह्या देशाचें चारित्र्य बदलपाचो कार्यक्रम वाजत गाजत चालू आसा. आमच्या भितरले वाद थोडो तेंप तरी विसरून आमी किमान-समान कार्यक्रमांचेर काम करूंक जाय. आमी आंदोलनां केलीं, जैतां खांदार मारून हाडलीं. पूण, सत्तेचो राजपाट मात कोंकणी आनी गोंयाकडे कसलीच बांदीलकी नाशिल्या राजकारण्यांच्या दावणेंक बांदलो. लिपी आनी माध्यम भाशेच्या मुद्याचेर खांदाक खांद लावन झगडिल्ले म्हालगडेच एकामेकांचेर तुटून पडले. ताका कारणां खूब आसूंये. घडिये, ती काळाची गरजूय आसूंये. पूण चळवळ ‘कोर्स-कर्रेक्शन’ मागता. जरीय आमी हीं जैतां मेळयलीं जाल्यार पुराय चळवळीचे आमी धनी न्हय. देखून, म्हालगड्यांनी हाताळील्ले मुद्दे तांच्या निवारणां खातीर आयज आमी तरणाट्या पिळगेच्या स्वाधिन करपाचो वेळ आयला.

ऑल इंडिया कोंकणी युथ लीग

कोंकणी किनार पट्टींत, सह्याद्रीच्या देंगणांत आनी जगभरांत फाफसल्ल्या कोंकणी मनशांचे मुद्दे हे फक्त भाशीक मुद्दे न्हय. ताका खोल आर्थीक, राजकी, सामाजीक आनी संस्कृतीक तासां आसात. देखून आमकां नवी जागतीक अभिव्यक्ती जाय. तांचो संघर्श, उत्फर्के आनी उमाळे आसपावन घेवपी अभिव्यक्ती जाय. ती मुखेल प्रवाहांत आसपावन घेवपाक आमचे लागीं संसाधनां जाय. खास करून कर्णाटक, महाराष्ट्र आनी केरळांत भाशीक अल्पसंख्यांक म्हण वास्तव्य करपी कोंकणी मनशाचे प्रस्न आयज जटील जायत आसा. तांचे भाशीक अधिकार राखपाक आनी तांच्या राज्यांत तशेच भारतांत समान संधीची हमी दिवपाक आखिल भारतीय कोंकणी परिशदेचें व्यासपीठ घटमूट जावपाक जाय.
कारवारा पोटतिडकीन चळवळ चलोवपी शालेय शिक्षिका उषा राणे वा घाटमाथ्यार कोंकणी चळवळीचो एक खांबी तंबू उभारपी लुईस रॉड्रीग्स, असल्या कोंकणी वाठारांत वावर करपी हाडा- मांसाच्या संस्थांक तेंको दिवपाक आमी अजिबात उणें पडपाक जायना.
नवे पिळगेचे प्रस्न क्लीश्ट आनी वेगळे आसात. भास फक्त संस्कृतीक मुद्दो न्हय तर ती न्याय हक्क दिवपाचें साधन. केन्द्रीय सेवांनी, बँक सेवांनी कोंकणी भास घेवन उत्तीर्ण जावपी तरणाट्यांची संख्या वाडपाक जाय. देखून अखिल भारतीय परिशदेचो युवा फांटो आसप ही काळाची गरज आसा. राजकी अधिकार, वेव्हार, शिक्षण आनी विज्ञान क्षेत्रांत कोंकणी तरणाट्यांक हो फांटो एके माचयेर हाडटलो. देखून परिशद वा मंडळ न्हय तर, महासंघाचे फाटभूंयेर ‘ऑल इंडिया कोंकणी युथ लीग’ स्थापन जावपाची गरज आसा.

कोंकणी साहित्याचो विस्तार आनी वैश्वीक नजर

कोंकणी ही भौसाची भास म्हण सिद्ध करपाच्या हेतांत कोंकणी साहित्याची निर्मिती जाली. मुळांत साहित्याक राजकी वलय आसता. कारण तें विचार व्यक्त करपाचें माध्यम. आनी कोंकणी साहित्याचो इतिहास सोदीत जाल्यार कोंकणी साहित्य हें खर राजकीय बांदावळींत तयार जालां. कोंकणी साहित्य आनी चळवळ वेगळांव नजो. ज्या भौसाचें चित्रण पुंडलीक नारायण नायक हाणीं कोंकणी साहित्यांत हाडलें, जे साहित्य प्रकार तांणी केळयले ताचो परिणाम कोंकणी साहित्याची व्याप्ती थारावपाक जालो. कोंकणी चळवळीक एक विश्वव्यापी नदर प्राप्त जाली. कोंकणी नाटक, कादंबरी आनी कथेची मोलावणी राष्ट्रीय पातळेचेर जावपाक लागली. ज्या पुरोगामी विचारांत राष्ट्रीय साहित्य निर्माण जातालें ताची बुनयाद कोंकणी साहित्यांत झळकपाक लागली.
रवींद्र केळेकार हाणीं म्हणिल्लें ‘कोंकणी रायटर हो आदीं फायटर’. ह्या विधानाक खर राजकीय फाटभूंय आशिल्ली. कोंकणी रायटर हो फक्त पुरस्कारा खातीर बरयना तर तो समाजाचो एक कॅटालीस्ट. तो सामाजीक वावुरपी आनी संघर्शशील समाजाचो आवाज. 1987 वर्सा परिशदेच्या अध्यक्षीय भाशणांत बाकीबाब बोरकार हाणीं कोंकणी चळवळीच्या राजकीय आनी सामाजीक प्रकृतीचेर भाश्य करतना म्हणील्लें ‘रायालें आनी पंडीतालें फाटबळ तिका मेळ्ळें ना आनी ती (कोंकणी) सदांच लोकांली भास उरली.’ देखून रायाली भास आनी भोवसाली भास म्हण ताचे वांटे पडले ना. वसाहतवादी अत्याचार जावन सुध्दा कोंकणी जिती उरली कारण ताका राजाश्रय न्हय तर लोकाश्रय प्राप्त जालो.

लेखकान संघर्शाक आवाज दिवचो

हे गजालीची जाणविकाय आमचे भितर आसप भोव गरजेची. कोंकणी लेखकान सतत लोकांच्या संघर्शांक आवाज दिवपाक जाय. पूण, कोंकणीचो एक मोठो घटक वेवस्थेच्या आहारी वचूंक लागला. ताचें कारण म्हणल्यार राजभास जाले उपरांत कोंकणी हो विशय शाळांनी पावलो, महाविद्यालयांनी पावलो, अकादेमी जाल्यो, संस्थांक अनुदानां मेळपाक लागलीं. आयज भोवतेक कोंकणी साहित्यीक उपक्रम हे वेवस्थेंतल्यान तयार जातात. तींच संमेलनां आनी तेच महोत्सव. काम सोंपे जावपाक मागीर तींच- तींच मुखामळां आनी तेच विचार. आतां तर कांय साहित्यीक कार्यावळींनी प्राध्यापकूच रचनात्मक साहित्याचेर उलोवपाक लागल्यात. भोव थोडे प्राध्यापक व्यवस्थेची री ओडी नासतना वेगळो विचार मांडटात. रचनात्मक साहित्यकार निर्माण करपाची प्रक्रीयेचें disurruption म्हळ्यार विघटन जावपाक जाय. कोंकणी भाशेच्या प्रस्थापीत आंवाठा भायर साहित्याची निर्मिती जावपाक जाय. देखून मंगळूर सारक्या वाठारांत मॅल्वीन रॉड्रीग्स सारके तरणाटे जो वावर करता तो तोखणाय करपा सारको.
गांधीन केन्ना टोपी घातली ना. पूण, गांधी टोपी चें भांडवल करून देशभरांत टोपी घालपी गांधीवादी तयार जाले. स्वातंत्र्या उपरांत ‘गांधी’ ह्या ब्रँडाक राजाश्रय प्राप्त जालो. गांधीच्या नांवान वेगवेगळ्यो संस्था उब्यो जाल्यो. पूण, ताणीं गांधीचो विचार समाजांत कितपत रुजयलो हाजेर प्रस्न चिन्न आसा. खादी उद्देगाची जाल्ली वाताहात, पंचायती राज्य कायद्याची अंमलबजावणी करपाक आयिल्ली उदासीनता. वेवस्थेक बांदील्लो गांधीवाद, सरकारी लॅटरहॅडीचेर आशिल्लें परतें वक्ल आनी रस्त्यार एखादो तंबू घालून आंदोलन करप्यांनी लायिल्ल्या गांधीच्या फोट्याक आनी अर्थांत जमीन आसमानाचो फरक आनी असमतोल आसा. अशी टोपी घालपी कोंकणीवादी जावपाक फावना. सरकारी भास आनी भौसाची भास हाचे दोन वांटे जावन दोन वर्ग कोंकणी साहित्यीकांचे आसूंक फावना. बाकीबाबांच्या उतरांनी ‘रायांची भास’ आनी ‘भौसाची भास’ अशे तिचे वाटे आनी वर्ग पडूंक जायना.
आमच्या समाजांत जे संघर्श चलता तातूंत कोंकणी साहित्यीकांची भुमिका कितें? समाज माध्यमां दर एकल्याच्या हातांत आसा. भोवतेक साहित्यीक ताचो वापर गुड मॉर्नींग, हैपी बर्थ डे आनी रेस्ट इन पीस धाडपाकूच वापरतात. दमोदर मावजो आनी एन. शिवदास आजून निर्भिडपणान समाज माध्यमांचेर आपली भुमिका मांडटात. जर साहित्यांत ताचें पडबींब दिसना जाल्यार त्या साहित्याचो संदर्भ लोकां खातीर उरचो ना.
मंगळुरांतले कवी चा. फ्रा. दा कॉश्ता हांणी आपल्या कवितांनी कर्नाटकांतल्या आनी खास करून गोंयच्या लोकांचीं काळजां जिखलीं. तांच्यो कविता मंगळुरांतले गावपी एरीक ओझारियो हांणी आपल्या ‘मांड सोभाण’पंगडा वतीन गितांच्या माध्यमांतल्यान कर्नाटकांत तशेंच गोंयांत पावयल्यो. हे दोगूय सामाजीक भान आनी कश्टकरी वर्गाचो आवाज. म्हजी ही भावनां ह्या वाठारा खातीर समर्पक आसा. ही कर्नाटकाची भूंय म्हणजे प्रतिकाराचें प्रतिक. अभिव्यक्तीचें स्वातंत्र्य जपतना हुतात्मे जाल्ल्या कलबुर्गी आनी गौरी लंकेश हांच्या कार्याक आनी उगडासाक हांव क्रांतीकारी सलाम करता. अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य ही संविधानान दिल्ली सवलत न्हय, तर ती ह्या देशाची बुनयाद. ताचेर कसलीच तडजोज जावंक शकना. हालींच तयार जाल्लो मॅगासेसे पुरस्कार प्राप्त पत्रकार रवीश कुमाराचो म्हायतीपट ‘व्हायल वी वॉच्ड’ हो पुराय जगांतल्या सिनेमां घरांनी पळयलो. पूण, भारतांत तो प्रदर्शीत जालो ना. जापाचें म्हणल्यार तो प्रदर्शीत जावचो हो विचारूय कोणें मांडलो ना. हो भंय आनी धाक आमच्या समाजांत नॉर्मलायझ केला ही हुस्क्याची गजाल. आनी आमचो लेखकूय ताचेर कसलीच भुमिका घेना.

पोस्ट स्क्रीप्ट

शिमेतरेंत बरयल्ले आसता ‘आयज म्हाका, फाल्या तुका’. हें सावट जें गांवार आयलां तें आंगणांत आनी उपरांत घरांत येवपाक वेळ लागचो ना. आयज भंय आनी धाकाची मुल्य व्यवस्था आमच्यांत रूजत आसा. ही मुल्य व्यवस्था एक बेनुल्ल जावन आमचोच गळो आवळटली हें कोंकणी साहित्यीकान विसरपाक फावना. शिमीतरेंत शांती आसता आनी जार्दीनांतय शांती आसता.
आमकां विवीध रंगाचीं, ढंगाचीं फुलां आशिल्लें जार्दीन जाय. गोंयांत धार्मीक सलौखो अबाधीत उरपाचें एक तत्व म्हणल्यार कोंकणी. कोंकणींत केन्ना ध्रुवीकरण नाशिल्लें. आयज साबार संप्रदायीक शक्ती गोंयात कार्यरत जाल्यात आनी तांच्या विळख्यांत आयज तरणाटी पिळगी येवपाक लागल्या हो चिंतेचो विशय. धर्मनिरपेक्षता, संविधानीक तत्वां हांचें प्रबोधन करपाक आमचें साहित्य उणें पडटा.
सोंपयतना, कोंकणीचो प्रसार आनी व्याप्ती ही प्रस्थापीत चळवळीच्या आंवाठा भायर पावल्या. गरज आसा ताची दखल घेवपाची. जर चळवळ हाची दखल घेना जाल्यार चळवळीचो संदर्भ भौसाक लागचो ना. म्हालगड्यांनी हातळिल्ले प्रस्न आयज तरणाट्या पिळगे कडेन सोंपवपाचो वेळ आयला.

25 वें अखिल भारतीय कोंकणी साहित्य संमेलन मंगळुरा चलता. संमेलनाध्यक्ष हेमा नायक हांचें हें अध्यक्षीय भाशण.

– हेमा नायक
वळवय