लता मंगेशकर: संगीत कलेंतले एक माणिक

उजवाड  ब्युरो: भारतरत्न सुरसम्राज्ञी लता मंगेशकर हे नांव संगीत  क्षेत्रांत सुर, लय, ताल, सोब्द, भावना आनी काव्याचो आशय दाखोवपी संगीत कलेंतलो एक अविष्कार. तिणें गायलेली भावगीतां, भजनगीतां, सिनेमागितां आदीं तरेची संगीत कला चार पिढ्यो आयकतात. लतान हिंदी, मराठी, बंगाली, गुजराती आनी आंतरराश्ट्रीय भास आदि छतीस भासांनी गीतां गायल्यांत. तिणें गायलेल्या हर एक गितांत आमका आयजुय नव्या आनंदान भरलेली जादू फावो जाता. आयज मेरेंन तिणे गायलेल्या फामाद सिनेमागीतांतल्यान आमकां मेळतेल्या आनंदाक मीतमेर नां. हिंदी सिनेमा संगीताचो सुवर्णकाळ म्हणल्यार 1950 थावन 1990 पर्यानचो काळ. या काळांतल्या फामाद गीतांपासोत एकुच कॉमन नांव आसा ते म्हणल्यार लता मंगेशकर.

मुळावे मंगेशी – गोंयचे हर्डीकर कुटुंब दिसादिस्पोट्या गिरासाक लागून गोंयाथावन महाराष्ट्रांत आयलें. तिचो बापुय दिनानाथ मंगेशकर हांची नाटक कंपनी आसली. ताणी मंगेशी गांवा वयल्यान हर्डीकर हे आडनांव मंगेशकर अशे बदललें. दिनानाथ मंगेशकर म्हळ्यार भारतांतल्या संगीत नाटकांतलो एक दर्दी कलाकार जावन आसलो. विदर्भ, औरंगाबाद, इंदोर, देवास, बडोदा, मुंबय, पुणा, कोल्हापूर, रत्नागिरी, मिरज, बेळगांव, गोंय या शारांनी नाटका सादर करपी ताची नाटक कंपनी आसलीं. ती इंदोर आसताना 28 सप्टेंबर 1929 दिसा लताचो जल्म जालो. जल्मल्या उपरांत पाळण्यांतले नांव हेमा हर्डीकर अशें दवरलले. मा.दिनानाथ संगीत नाटकांत करतेल्या लतिका या भूमिके वयल्यान तांचे नांव लतिका अशें जाले. लता ल्हान आसताना नाटक कंपनी सांगाता शारा-शारांनी भोंवता आसताना, 5व्या पिरायेथावन संगीत रागदारीचे पयले शिकोप बापायकडसून मेळले. संगीत क्षेत्रांतले फामाद लोक तांचे घरा येतालेत आनी रावतालेत. नाटक कंपनी पंढरपूर आसताना लताक नाटकांत पयले काम मेळले. पुण्यप्रभाव नाटकांतलो एक गायक नट आयलो ना देखून ताचे काम लतान व्होड उमेदीन केले आनी बापायची पोरबी, श्रोत्यांची शाबासकी तिका मेळली.

गानसाम्राज्ञी लता मंगेशकर हे भारताच्या चित्रपट जगतांतल्या पार्श्वगायनाच्या इतिहासांतले एक भांगारा पान. तिच्या सोर्गीय सुरांक प्रांतांची, देसाची शीम मेर नाशिल्ली. 1942 सालांत मा.दिनानाथ मंगेशकर मरण पावल्या उपरांत मंगेशकर कुटुंब सांगली थावन कोल्हापूर रावूंक आयले. माई मंगेशकर आनी तिची पांच भुर्गी लता, उषा, आशा, मिना आनी हद्दयनाथ – कोल्हापुरांत शिवाजी पेठेंत रावता आसताना मा.विनायक या सिनेमा निर्मात्यान सिनेमांत काम करुंक लताक मदत केली. ताच्या पहिली मंगळागौर या चित्रपटांत लतान काम केले आनी सिनेमा जगताची दारा तिचेपासोत उगटी जालीं. याच चित्रपटांत तिने गायलेले नटली चैत्राची नवलाई हे गीत फामाद जाले. 1945 सालांत मंगेशकर कुटूंब कोल्हापूर थावन मुंबय पावले. थंय पावल्या उपरांत लतान उस्ताद अमानत अली खान हांचेकडल्यान शास्त्रीय संगिताचे शिकोप घेतलें. सुरवातेक कांय चित्रपटांत भुमिका केल्यो पूण पुढल्या काळांत 1948-49 सालाथावन फकोत चित्रपट जगतांत गायतोले काम स्विकारलें. 1946 सालांत हिंदी सिनेमा पासोत गायिल्ले पयले गीत आसा आप की सेवा में सिनेमांतले पा लागू कर जोरी रे. 1948 सालांत गायलेले महाल चित्रपटांतले आयेगा आनेवाला हे गीतान लताक फामाद गायीकेचो मान मेळलो. हे गीत आजुनुय श्रोतृवर्गांची काळजा उंचांबोळायता.

स्वतंत्रताय मेळच्या आदल्या काळांत सिनेमा जगतांत फामाद आसुल्ल्या गुलाम हैदर या संगीतकारान आपल्या सिनेमांत लता मंगेशकरच्या आवाजांत गीतां वापुरलीं. नूरजहाँ, अमीरबाई, सुरैय्या, शमशाद बेगम आदीं गायनांत फामाद ओस्तोऱ्यांमदें किनऱ्या आनी कोवळ्या आवाजाच्या लताचो आस्पाव जालों आनी स्वर जगतांत ती एक नावाडलेले माणिक जावंक पावलीं. आयेगा आनेवाला थावन दिदी तेरा देवर दिवाना पर्यानच्या गायन प्रवासाचेर उलयताना लता खुशालकायेन भरलेले उतोर दितां, ते दीस व्होड उमेदीचे आनी भासावर्णेन भरलेले आसलें. कश्ट जातालें, त्रास पडताले. कामाचे मोल उणे मेळताले. पुण तरीपूण हे काम हांव म्हज्या आनी कुटमाच्या फुडाराक लागून व्होड उमेदीन आनी खुशालकायेन करताली. तिच्या वाडदिसानिमतान आचार्य अत्रे आपल्या मराठा दिसाळ्यांतल्या अग्रलेखांत बरयतां, स्वरगोडवायेन भरलोलो लताचो आवाज म्हळ्यार लताच्या रुपान सर्गीथावन संसारांत देंवलोलो सुमुर्तेचो कुंभ जावन आसा. लताचो आवाज म्हळ्यार मनशाकुळाचे आवाजाच्या जगतांतली एक व्होड मिलाग.

चीन झुजा उपरांत लता मंगेशकरान देसभरांत गायनांच्यो कार्यावळी भारतीय लश्करा पासोत पोयसो उबारलो. त्यावेळार गायिल्ल्या ए मेरे वतन के लोगो या गीतान आख्ख्या भारतांतल्या लोकांच्या काळजांत देसामोगाची उंचाबोळाय वाडयली. 2001 सालांत लताक भारतरत्न सन्मान फावो जालो. ताचे आदी 1969 सालांत पद्मभूषण, 19889 सालांत दादासाहेब फाळके पुरस्कार आनी 1999 सालांत पद्मविभूषण हे भोवमान फावो जालें. गानसाम्राज्ञीन गायलेल्या दीदीन गायिल्ली गितां आयकुंक मेळतली. हें सर्गीय आवाजाचे गायिकेक आर्गां.

• जुझेवाझ रेगो, सावंतवाडी